Bizde mantı, kafkaslarda hınkal, Kore’de mandu, balkanlarda klepe, Çin’de mantau… Daha başka kültürlerde de başka başka isimlerde tüketiliyor bu yemek. Hal böyle olunca “peki bu mantıyı ilk kim bulmuş?” sorusu akıllara geliyor, yani en azından benim geldi ve hemen Google hazretlerine danıştım. Google hazretleri de Vikipedi’ye yönlendirdi beni.
Evrensel bir yiyecek var mıdır diye sorulacak olsa, bir çok kişinin aksine hamburger yerine mantı derim ben. Çünkü bu mübarek yemeğin her kültürde bir şekilde yeri var.
Mantıyı Kim İcat Etmiştir? Mantının Tarihçesi Şimdi sizlerle Vikipedi‘deki yazıyı paylaşmak istiyorum, keza yanlış bir detay vermek istemem, kaynağından bakalım hep birlikte.
“Mantının kökeni tam olarak belli değildir. Çincedeki mantou kelimesi mantı kelimesinin kaynağı olarak gösterilse de, aynı yemeği ifade etmek için farklı Çince karakterler kullanılmıştır. Bu durum, Çinlilerin yabancı bir kelimeyi yazı sistemlerine uyarlamaya çalıştıklarını göstermektedir. Buna karşın, mantou (饅頭) kelimesine Jin hanedanı (MÖ 266 – MÖ 420) kayıtlarında rastlanmaktadır. Ayrıca benzer yemekler önceki dönemlerde Çin’de üretilmiş ve tüketilmiştir. Aynı yemeği tanımlayan manshou (饅首)” ve zhenbing (蒸餅) kelimeleri önceden de kullanılmaktaydı. Mantou ilk dönemlerde etle doldurulmaktaydı. Wu Çincesinde moedeu olarak adlandırılan yemek de doldurulmuş çörek anlamına gelmektedir. Bununla beraber Mandarin ve Çincenin diğer lehçelerinde, mantou kelimesi buharda pişirilmiş çörek anlamına gelir, baozi kelimesi ise antik dönemde yapılan ve etle doldurulmuş yemeği tanımlamaktadır.
Mantı Moğol İmparatorluğu topraklarında da ortaya çıkmış olabilir. Mantının bazı türleri Çin’in kuzeybatısında yaşayan Uygurlara dayanmaktadır. Mantadan bahseden en eski kaynağın 1330’da Hu Sihui tarafından yazılmış Yinshan Zhengyao adlı eser olduğu düşünülmektedir. Hu Sihui, Yuan Hanedanı İmparatoru Buyantu Han’ın terapistiydi.
Bu yemeğin Türkler ve Moğollar tarafından Orta Asya’dan Anadolu’ya İpek Yolu boyunca taşındığı genel olarak kabul görmektedir.
Holly Chase’e göre, Türk ve Moğol atlıları göçleri sırasında yanlarında donmuş veya kurutulmuş mantı taşımıştır. Türk ve Moğol birlikleri, mantıyı kamp ateşinde kolaylıkla yenebilecek duruma getirebiliyordu. Ermeni bir araştırmacıya göre, 13. yüzyılda Ermeniler ve Moğollar arasındaki kültürel etkileşim sonucunda mantı Kilikya Ermeni Krallığı’nda tüketilmeye başlamıştır. Türkçe konuşan halklar, kendileriyle beraber bu yemeği de Anadolu’ya getirmiştir. Anadolu’da yemeği adı mantıya dönüşmüştür. Tatarlar Kayseri şehrine yerleştiğinde, bölge mantısıyla ünlenmiştir.
Kore mutfağındaki mandu yemeğinin de 14. yüzyılda Moğollar tarafından Kore’ye getirildiği düşünülmektedir. Bununla beraber, bazı araştırmacılar mantının Orta Doğu’da ortaya çıktığını ve İpek Yolu ile beraber Çin ve Kore’ye yayıldığını düşünmektedir.”
Yani, çeşitli kaynaklara göre mantı, Orta Asya’dan Çin ve diğer ülkelere de yayılmış olabilir, Çin’den diğer ülkelere de yayılmış olabilir. Tam olarak ilk kim bulmuş net bir bilgi yok ancak şöyle de bir faktör var ki hamur yapabilmek için buğday veya pirinç ekiminin yapılması, yani yerleşik hayata geçilmiş olması şart. MÖ 266 – MÖ 420 tarihlerinde Jin Hanedanı kayıtlarında mantou kelimesi geçtiğini düşünürsek ve ‘tam emin olmamakla birlikte’ o tarihlerde orta asyada göçebe yaşamın devam ettiği düşünülürse, mantının Çin’den çıkmış olması daha büyük bir ihtimal (bu benim kendi yorumum tabi ki, yanlışım olabilir).
İnsanoğlu değişik bir varlık. Onca göçler, savaşlar, ticaret yolu rekabetleri yaşamışlar ama mevzu bahis yemek ve lezzet olunca bir şekilde ortak paydada birleşmişler hep. Bunun kanıtı da mantı bence. Binlerce yıldır tüm dünyada o veya bu şekilde varlığını sürdürüyor ve sürdürmeye de devam edecek… Sonuçta kim mantıyı sevmez ki?
